CZY OSOBY TRZECIE, NIE ZWIĄZANE Z PROCESEM, MOGĄ UCZESTNICZYĆ W ROZPRAWACH SĄDOWYCH, SKORO W ICH TRAKCIE DOCHODZI DO UJAWNIANIA DANYCH OSOBOWYCH ICH UCZESTNIKÓW , NP. STRON LUB ŚWIADKÓW?

Kwestię udziału osób trzecich w rozprawach sądowych traktować należy jako przejaw konstytucyjnej, potwierdzonej następnie w ustawach szczególnych, zasady jawności postępowania sądowego. Jej stosowanie może być ograniczone lub wyłączone jedynie na mocy przepisu prawa, którego dyspozycja w sposób wyraźny o wyłączeniu tym stanowi lub na mocy decyzji podjętej przez sąd orzekający w konkretnej sprawie.

Uzasadnienie

Zagadnienie dotyczące legalności udziału osób trzecich w rozprawach sądowych należy rozstrzygać wyłącznie w aspekcie przepisów regulujących kwestię jawności postępowania sądowego – w szczególności art. 45 Konstytucji RP, a także przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego oraz ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

 
Zgodnie z powołanym wyżej przepisem Konstytucji RP, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (ust. 1). Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie (ust. 2).
Zasada jawności postępowania ma zatem wymiar konstytucyjny. Należy ją więc uznać za zasadę odnoszącą się do całego systemu prawa polskiego – w szczególności zaś, biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy tej sprawy, do przepisów regulujących postępowanie sądowe w sprawach cywilnych, karnych i administracyjnych.

Zgodnie z treścią art. 9 Kodeksu postępowania cywilnego, rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy lub wyciągi z tych akt. Zasada jawności postępowania polega zatem na jawnym rozpoznawaniu spraw, natomiast jej ograniczenie musi wskazywać – w sposób wyraźny – szczególny przepis prawa. Stwierdzić ponadto należy – biorąc pod uwagę treść art. 152 Kodeksu postępowania cywilnego – iż jawność rozpoznawania spraw przejawia się w tym, że strony i wezwane osoby oraz publiczność mają prawo brać udział w posiedzeniach sądu, na których sprawa jest rozpatrywana. Z powyższego wynika, iż jawność wobec uczestników postępowania i szerokiej publiczności jest założeniem w postępowaniu cywilnym.

Ponadto, art. 153 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, stanowi, iż sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności lub jeżeli mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych.

Zgodnie z treścią § 2 tego artykułu, sąd może zarządzić odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych również na wniosek strony, jeżeli podane przez nią przyczyny uzna za uzasadnione lub jeżeli roztrząsane być mają szczegóły życia rodzinnego. Postępowanie dotyczące tego wniosku odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Postanowienie w tym przedmiocie sąd ogłasza publicznie. Ograniczenie jawności w stosunku do podmiotów nie związanych ze sprawą prowadzi do rozpoznawania spraw przy drzwiach zamkniętych na zarządzenie sądu. Odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych jest obligatoryjne w sytuacjach określonych w § 1, ocena natomiast ich istnienia należy do sądu.

Odnosząc się do przepisów określających zasady postępowania w sprawach karnych, art. 355 Kodeksu postępowania karnego, deklaruje zasadę jawności rozpraw oraz wprowadza wymaganie, aby ograniczenia jawności określone były ustawowo. Sytuacje, w których jawność rozprawy zostaje wyłączona – jak stanowi art. 359 tej ustawy – dotyczą wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego (pkt 1), sprawy o pomówienie lub znieważenie – tym przypadku na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jednak jawnie (pkt 2). Ponadto, stosownie do treści art. 360 § 1 Kodeksu postępowania karnego, sąd wyłącza jawność rozprawy w całości albo w części, jeżeli jawność mogłaby: wywołać zakłócenie spokoju publicznego (pkt 1), obrażać dobre obyczaje (pkt 2), ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy (pkt 3), naruszyć ważny interes prywatny (pkt 4). Sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie (§ 2 powołanego artykułu) oraz może ją wyłączyć w całości albo części rozprawy, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat (§ 3).

Również analogicznie jak w postępowaniu cywilnym zasadę jawności postępowania traktują przepisy ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Zgodnie z art. 10 powołanej ustawy, rozpoznanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jeżeli natomiast przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie (art. 90 § 1). Sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym (art. 90 § 2).Jawność rozpoznania sprawy – podobnie jak w postępowaniu cywilnym – polega na tym, że strony i uczestnicy postępowania, a także publiczność mogą uczestniczyć w posiedzeniach sądu (art. 95 tej ustawy). Dopuszczalne jest także ograniczenie jawności w stosunku do publiczności w przypadkach wskazanych w art. 96 tej ustawy.

Analiza powołanych wyżej przepisów prawa prowadzi do stwierdzenia, że kwestię udziału osób trzecich w rozprawach sądowych traktować należy jako przejaw konstytucyjnej, potwierdzonej następnie w ustawach szczególnych, zasady jawności postępowania sądowego. Jej stosowanie może być ograniczone lub wyłączone jedynie na mocy przepisu prawa, którego dyspozycja w sposób wyraźny o wyłączeniu tym stanowi lub na mocy decyzji podjętej przez sąd orzekający w konkretnej sprawie.

ŹRÓDŁO:

GIODO.GOV.PL